Türk dünyası içerisinde dik ve net duruşlarıyla ayrıcalıklı bir yere sahip olan topluluklardan başı Gagavuzlar çekmektedir. Rusya’da ve Balkanlar da yaşayan az sayıda ki Hıristiyan Türk toplumundan birisidir. İsimleri Hıristiyan, soyadları genellikle Türkçe’dir. Rusya’nın sürgün ve asimile politikalarına rağmen ana dilleri Türkçe’yi yaşatmak için büyük mücadele vermektedirler.
NEREDE YAŞARLAR?
Büyük bir kısmı Moldova toprakları içinde yer alan Gagavuz yeri özerk bölgesinde yaşarlar. Gagavuz bölgesinin Yüzölçümü 1.850 kilometrekaredir. Komrat, Çadır-Lunga, Vulkaneşti olmak üzere üç büyük kenti vardır. Nüfusu yaklaşık olarak 224 bin civarındadır. 29 köyü vardır. Nüfusun çoğu köylerde yaşar. Bu köylerinin kiminin nüfusu 9 bine kadar çıkar. Kentleşme oranı yüzde 40’tır. İdari merkez Komrat’tır. Gagavuz Özerk bölgesinin resmi dili Gagavuzca, Moldovaca ve Rusça’dır. Yönetim biçimi başkanlık sistemidir.
17 Aralık 2006 yılında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Mihail Formuzal Cumhurbaşkanı olmuştur. Bugün güçlü bir kadın lider Irina Vlah tarafından temsil edilmektedirler. Türkiye ile ilişkileri ise artık efsaneleşen temsilcileri rahmetli Stefan Topal döneminde başlatılmıştır. Gagavuzlara Türk kimliğini ve ana dilleri Türkçe’yi korumalarını sağlayan ise Atatürk’ün de desteğiyle Gagavuz Ortodoks Kilisesi baş papazı Türk oğlu Türk olarak anılan rahmetli Mikail Çakır’dır.
Gagavuzlar, Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra 1990-1994 yılları arasında özerk bir cumhuriyet olmuşlar. Ne var ki bağımsızlıklarını koruyamamış, Moldova toprakları içinde “Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmıştır.
Karadeniz bölgesinde yaşayan Gagavuzlar, Osmanlı döneminde tapu tahrir defterlerinde Türk Hiristiyanlar olarak yer almıyorlar. Gayri Müslim- Rum-Bulgar ve Rus olarak adlandırdıklarına şahit oluyoruz. Gökoğuzlar’dan geldikleri ancak Cumhuriyetten sonra Atatürk’ün oluşturduğu Tarih Kurulu’nun özellikle de Hamdullah Suphi Tanrıöver’in çalışmaları neticesinde anlaşılıyor.
GEÇİM KAYNAKLARI NELERDİR?
Gagavuz Özerk Bölgesi’nin geçim kaynağı genelde tarıma dayanır. Bölgede şarap üretimi geniş yer tutar. Üretilen başlıca tarım ürünleri arasında buğday, ay çekirdeği ve ceviz yer alır. Bölgede kısıtlı miktarda Türk yatırımcıların kurdukları fabrikalar bulunur. Gagavuz Yeri Özerk Bölgesi’nde ilkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren 55 okul bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye’nin maddi yardımlarda bulunduğu Komrat Üniversitesi bulunmaktadır. TİKA, Komrat’ta yöredeki en önemli kültür merkezi olan Atatürk Kütüphanesi’ni kurmuştur. Bölgede yaşayan gençlerin büyük bir bölümü yüksek öğrenimlerini Türkiye’de tamamlamaktadırlar. Türkiye’deki üniversitelerden mezun olan Gagavuzlar, iş imkanlarının kısıtlı olmasından ve hayat standardının düşük olmasından dolayı ülkelerine geri dönmek istemeyerek Türkiye’de kalmayı tercih etmişlerdir. Türk vatandaşlığına geçerek burada hayatını devam ettiren bir çok Gagavuz mevcuttur.
Ayrıca Türkiye’de 50 bin kadar Gagavuz kayıt dışı olarak çalışmaktadır. Türkiye’de yaşayan bu geniş Türk kökenli Gagavuz toplumu şimdiye kadar hiçbir örgütsel yapılanmaya gitme yolunda bir adım atmamıştır.
İBADETLERİNİ NEDEN TÜRK KİLİSESİNDE YAPAMIYORLAR?
Dini ibadetlerini ise Atatürk’ün kurduğu ve yönetimi de Papa Eftim’in ailesinden Erenerolların yaptığı Türk Ortodoks Patrikhanesi’nde değil de Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi’nde yerine getirmektedirler. Neden olarak da Erenerol ailesinin yönetimindeki Türk Ortodoks Patrikliği’nin ibadet için yeterli alt yapıya sahip olmaması gösterilmektedir. Ayrıca Atatürk ile Papa Eftim’in vefatından sonra Gagavuz toplumu Türk Ortodoks Kilisesi’nden çeşitli nedenlerle iyice uzaklaşmak zorunda kalıyor. Bugün Gagavuzlar’da Fener Rum Ortodoks Patrikhanesi tarafından kendilerine tahsis edilen Karaköy’deki bir şapelde ibadetlerini yerine getirmektedirler.
GAGAVUZ KİMLİĞİNİN YAPI TAŞLARINI OLUŞTURAN İSİMLER KİMLER?
Gökoğuzlar diye bilinen Gagavuzlar; Moldova dışında Ukrayna, Kazakistan, Kırgizistan, Türkiye, Yunanistan ve Romanya’da yaşıyorlar. Hiristiyanlık dinine 11.yy’da Bizans döneminde geçen Türk boyları arasındadır. Ortodoks Hiristiyan bir Türk topluluğu kimliğinin ilk yapı taşı Gagavuz Ortodoks Kilisesi baş papazı Türk oğlu Türk Mikail Çakır 1934’te atmıştır. “Basarabyalı Gagavuzların İstoriyası-tarihi” kitabını yayınlamıştır. Okullarında kimliğin ana yapı taşı olan Türkçenin unutulmaması için öğretmenler ve kitaplar dönemin Cumhurbaşkanı Atatürk’ün emriyle Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından gerçekleştirilmiştir.
Aradan yıllar geçmiş ve Salih Recep 1980’lerde yeniden Türkçe eğitimini başlatan öğretmenler arasında önemli birisidir. Stefan Topal ise dönemin cumhurbaşkanı Süleyman Demirel’in himayesinde Gagavuz Türk Hiristiyan kimiliğinin asimile olmaması için siyasi ilişkileri başlatan isimdir.
İlişkiler neden ağır aksak ilerledi? sorusunu merak edenlere;
Atatürk öldükten sonra Hamdullah Suphi Tanrıöver, yerine gelen İsmet İnönü’den Gagavuzların bulundukları ülkelerde erimemeleri için Trakya’ya yerleştirilmelerini önerir. Ancak dönemin cumhurbaşkanı tarafından gerekli ilgiyi bulmaz. Nedeni ise 2.Dünya Savaşı’nın başlamasıdır.
TÜRKİYE’DE YAŞAYAN GAGAVUZLARIN BELLİ BAŞLI SORUNLARI:
1-Gagavuz vatandaşları Moldova kimliği taşımaktadır. Türkiye’ye gümrüksüz kapılarından aldıkları bir aylık vizeyle girmektedirler. Ancak bu insanların çoğu çalışmaya gelmekte ve ülkemizde kayıt dışı olarak çalışmaktadırlar.
2-Türkiye’de sigortasız çalışan Gagavuzlar kimi zaman çalıştıkları parayı işverenlerinden almakta sorun yaşamaktadırlar.
3-Vize süresini aşan Gagavuzlar Türkiye’den çıkarken gümrük kapılarında ciddi bir para cezası ödemek zorunda kalmaktadırlar.
4-Moldova dışında yaşayan Gagavuzlar hemen hemen yaşadıkları toplumlarda tamamı asimle olmuşlardır. Sürdürülen bilinçli politikalarla bu Hiristiyan Türk kökenli topluluk tamamen köklerinden kopartılmak istenmektedir.
5-Yüzyıllardır kendi geleneklerine göre Rusya topraklarında yaşayan Gagavuzlar kendi kültürlerini ve kimliklerini hatta ana dillerini yavaş yavaş unutmaktadırlar.
6-Moldova dışında yaşayan Gagavuz topluluklarıyla irtibata geçilerek bu toplumun kökenlerini unutmamalarının sağlanması çalışmalarına ihtiyaç vardır.
7-Türkiye’de Suriyeli ve diğerlerine verilen vatandaşlık haklarından da isteyen Gagavuzların faydalanmaları beklenmektedir.
2-Türkiye’de sigortasız çalışan Gagavuzlar kimi zaman çalıştıkları parayı işverenlerinden almakta sorun yaşamaktadırlar.
3-Vize süresini aşan Gagavuzlar Türkiye’den çıkarken gümrük kapılarında ciddi bir para cezası ödemek zorunda kalmaktadırlar.
4-Moldova dışında yaşayan Gagavuzlar hemen hemen yaşadıkları toplumlarda tamamı asimle olmuşlardır. Sürdürülen bilinçli politikalarla bu Hiristiyan Türk kökenli topluluk tamamen köklerinden kopartılmak istenmektedir.
5-Yüzyıllardır kendi geleneklerine göre Rusya topraklarında yaşayan Gagavuzlar kendi kültürlerini ve kimliklerini hatta ana dillerini yavaş yavaş unutmaktadırlar.
6-Moldova dışında yaşayan Gagavuz topluluklarıyla irtibata geçilerek bu toplumun kökenlerini unutmamalarının sağlanması çalışmalarına ihtiyaç vardır.
7-Türkiye’de Suriyeli ve diğerlerine verilen vatandaşlık haklarından da isteyen Gagavuzların faydalanmaları beklenmektedir.
İlgilenenler için detaylı bilgi: https://islamansiklopedisi.org.tr/gagauzlar