GAGAUZLARIN Türk Dünyası içerisinde ayrıcalıklı bir yeri vardır. Gagauzlar toplam 350 bin kişi ile Balkanlardaki tek Hıristiyan Türk toplumudur. İsimleri Hıristiyan soyadları Türkçe’dir.
Büyük bir kısmı Moldova toprakları içinde yer alan Gagauz yeri özerk bölgesinde yaşarlar. Gagauz bölgesinin Yüzölçümü 1.850 kilometrekaredir. Komrat, Çadır-Lunga, Vulkaneşti olmak üzere üç büyük kenti vardır. Nüfusu yaklaşık olarak 224 bin civarındadır. 29 köyü vardır. Nüfusun çoğu köylerde yaşar. Bu köylerinin kiminin nüfusu 9 bine kadar çıkar. Kentleşme oranı yüzde 40’tır. İdari merkez Komrat’tır. Gagauz Özerk bölgesinin resmi dili Gagauzca, Moldovaca ve Rusça’dır. Yönetim biçimi başkanlık sistemidir. 17 Aralık 2006 yılında yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerde Mihail Formuzal Cumhurbaşkanı olmuştur.
Gagauzlar 1990-1994 yılları arasında özerk bir cumhuriyet iken bağımsızlıklarını koruyamamış, Moldova toprakları içinde “Gagauz Yeri Özerk Bölgesi” olarak adlandırılmıştır. Moldova Anayasası değişmeciği sürece Gagauzların kendi kaderlerini tayin hakkı yolu tıkalıdır. İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde Moldova hükümetine bağlıdırlar. Ancak Moldova anayasasıyla ters düşmeyecek anlaşmalar yapabilirler.
Gagauz Özerk Bölgesi’nin geçim kaynağı genelde tarıma dayanır. Bölgede şarap üremi geniş yer tutar. Üretilen başlıca tarım ürünleri arasında buğday, ay çekirdeği ve ceviz yer alır. Bölgede kısıtlı miktarda Türk yatırımcıların kurdukları fabrikalar bulunur. Bunların başında Yeşim Tekstil gelir.
Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’nde İlkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren 55 okul bulunmaktadır. Ayrıca Türkiye’nin maddi yardımlarda bulunduğu Komrat üniversitesi bulunmaktadır. TİKA, Komrat’ta yöredeki en önemli kültür merkezi olan Atatürk Kütüphanesi’ni kurmuştur. Bölgede yaşayan gençlerin büyük bir bölümü yüksek öğrenimlerin Türkiye’de tamamlamaktadırlar. Türkiye’deki üniversitelerden mezun olan Gagauzlar, iş imkanlarının kısıtlı olmasından ve hayat standardının düşük olmasından dolayı ülkelerine geri dönmek istemeyerek Türkiye’de kalmayı tercih etmişlerdir. Türk vatandaşlığına geçerek burada hayatını devam ettiren bir çok Gagauz mevcuttur. Ayrıca Türkiye’de 50 bin kadar Gagauz kadın kayıt dışı olarak çalışmaktadır. Türkiye’de yaşayan bu geniş Gagauz toplumu şimdiye kadar hiçbir örgütsel yapılanmaya gitme yolunda bir adamı atmamıştır.
GAGAUZLARIN SORUNLARI
Gagauz Dostluk-Kültür ve Dayanışma derneği olarak Türkiye’de yaşayan Gagauz topluluğunun şu sorunlarını tespit ettik:
1-Gagauz vatandaşları Moldova kimliği taşımaktadır. Türkiye’ye gümrüksüz kapılarından aldıkları bir aylık vizeyle girmektedirler. Ancak bu insanların çoğu çalışmaya gelmekte ve ülkemizde kayıt dışı olarak çalışmaktadırlar.
2-Bir aylık vize ile girdikleri Türkiye’de kimi Gagauzlar senelerce çalışmakta ve bunlar bir türlü kayıt altına alınamamaktadır.
3-Türkiye’de sigortasız çalışan Gagauzlar kimi zaman çalıştıkları parayı işverenlerinden almakta sorun yaşamaktadırlar.
4-Vize süresini aşan Gagauzlar Türkiye’den çıkarken gümrük kapılarında ciddi bir para cezası ödemek zorunda kalmaktadırlar ve çalışarak biriktirdikleri paranın büyük bir bölümünü ceza olarak ödemek zorunda kalmaktadırlar. Ayrıca Gagauzlara, vize tarihlerini aştıkları sürenin iki katı kadar ülkeye giriş yasağı konulmaktadır.
5-Vize tarihi dolan Gagauzlar başına adli bir vaka geldiğinde polise gitmekten çekinmektedirler.
6-Vizesi dolan Gagauzlar polisten mümkün olduğu kadar uzak durmaya çalışmakta, yakalandığı taktirde de rüşvetle kurtulma yoluna başvurmaktadır. Bu durum Polis teşkilatı içinde sürekli bir mekanizma haline gelmiştir.
7-Gagauz vatandaşları Türkiye’ye gelirken sadece hava yolunu kullanmak zorunda kalmaları zaten yaşam standardı düşük olan bu Türk toplumunu ekonomik olarak etkilemektedir.
8-Bulgaristan ve Romanya Moldova vatandaşlarına transit vize uygulamasını kaldırmıştır.
9-Moldova dışında yaşayan Gagauzlar hemen hemen yaşadıkları toplumla asimle olmuşlardır. Sürdürülen bilinçli politikalarla bu topluluk tamamen köklerinden kopartılmak istenmektedir.
10-Yüzyıllardır kendi geleneklerine göre baskı görmeden yaşayan Gagauzlar kendi kültürlerini yavaş yavaş unutmaktadırlar.
ALINACAK ÖNLEMLER
1-Türkiye’de yaşayan Gagauzların vize süresini aştıkları için yüklü cezalar ödemelerinin önlerine geçilmesi için geçici ikamet tezkeresi çıkartılması.
2-Türkiye’den mezun olan Gagauzlar için geri dönüşüm projelerinin geliştirilmesi. Bu kapsamda Türk işadamlarının bölgeye yatırım yapması için gerekli projelerin hazırlanması.
3-Gagauzlar için daha iyi iletişim imkanı sağlayacak bir web sitesinin dernek bünyesinde kurulması.
4-Bütün Gagauzlara “Din farkı gözetmeksizin” gerekli bütün hukuki ve diğer desteklerin dernek vasıtasıyla sağlanması.
5-Moldova’da faaliyet gösteren Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi (TİKA) ile ortaklaşa projelerin geliştirilmesi.
6-Gagauz Yeri Özerk Bölgesi’nde Türk televizyonlarının yayınlarının aktif hale getirilmesi.
7-Haklarında yasal işlem yapılacağı korkusuyla polisten kaçan Gagauz kadınlarının Fuhuş çetelerinin eline düşmesinin önlenmesi. Bu çetelerin eline düşen kadınlara gerekli bütün maddi ve manevi desteğin verilmesi.
8-Türkiye’de çalışan Gagauzların kayıt altına alınması için gerekli girişimlerin yapılması.
9-Moldova dışında yaşayan Gagauz topluluklarıyla irtibata geçilerek bu toplumun kökenlerini unutmamalarının sağlanması.